Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo năm 2025 vừa được Quốc hội thông qua có nhiều điểm mới, nổi bật là chuyển đổi tư duy quản lý nhà nước từ tiền kiểm sang hậu kiểm, tập trung vào kết quả và hiệu quả đầu ra, chấp nhận rủi ro đi kèm quản trị rủi ro. Luật cũng xác định, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống. 

      Sự ra đời của Luật là một bước phát triển mạnh mẽ, thể chế tinh thần một trong bốn Nghị quyết trụ cột của Bộ Chính trị - Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, tạo đà cho các doanh nghiệp công nghệ trong nước “cất cánh”. Dưới đây là 10 điểm nổi bật của Luật.

      Bước đột phá về thể chế

      Thứ nhất, Luật khẳng định vai trò nền tảng của khoa học và công nghệ, được xem là yếu tố then chốt, động lực để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.

      Thứ hai, “đổi mới sáng tạo” - lần đầu tiên được đưa vào Luật và được đặt ngang hàng với “khoa học công nghệ”. Đây là một sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển. Trong khi khoa học, công nghệ là hoạt động chuyên môn của các nhà khoa học, tập trung vào nghiên cứu, phát triển tri thức và công nghệ mới, thì đổi mới sáng tạo là quá trình của toàn dân.

      Thứ ba, chuyển mạnh mẽ tư duy quản lý từ kiểm soát quy trình và đầu vào, sang quản lý kết quả và hiệu quả đầu ra, chấp nhận rủi ro. Trọng tâm quản lý nhà nước không còn là cách thức thực hiện, mà là kết quả nghiên cứu mang lại và tác động thực tiễn. Luật có cơ chế cho việc việc thử nghiệm có kiểm soát, chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu. Hiệu quả tổng thể sẽ được đo lường, lấy kết quả làm căn cứ phân bổ nguồn lực.

      Thứ tư, Luật xác lập định hướng rõ ràng về việc chuyển từ một quốc gia chủ yếu sử dụng công nghệ sang làm chủ các công nghệ chiến lược. Các công nghệ này có tác động lớn đến tăng trưởng kinh tế và an ninh quốc gia. Ngân sách nhà nước đầu tư sẽ có trọng tâm, ưu tiên cho các nhiệm vụ làm chủ công nghệ chiến lược, thay vì dàn trải. Việc này sẽ được giao cho các doanh nghiệp, tổ chức nghiên cứu có năng lực và uy tín thực hiện.

      Chuyển đổi số toàn diện trong hoạt động khoa học, công nghệ

      Thứ năm, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sẽ lấy thị trường, định hướng sản phẩm làm động lực, định hướng cho phát triển công nghệ. Phương pháp này sẽ giúp khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo gắn kết chặt chẽ hơn với nhu cầu thực tiễn và tạo ra giá trị thiết thực.

      Thứ sáu, đầu tư phát triển cơ sở giáo dục đại học thành các trung tâm nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo, từng bước hình thành các trung tâm nghiên cứu trình độ cao gắn với đào tạo nhân lực chất lượng cao, bảo đảm phối hợp hiệu quả với mạng lưới viện nghiên cứu chuyên ngành.

      Thứ bảy, chuyển trọng tâm phát triển công nghệ về doanh nghiệp. Lần đầu tiên, Luật dành một chương riêng (chương IV) để quy định các chính sách thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Doanh nghiệp được khuyến khích mạnh mẽ đầu tư cho R&D (Research and Development - nghiên cứu và phát triển trong quá trình sản xuất), không chỉ bằng nguồn lực của mình mà còn được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước. Các khoản chi cho R&D của doanh nghiệp sẽ được hạch toán như chi phí sản xuất kinh doanh và còn được tính khấu trừ thuế.

      Thứ tám, Luật hướng tới cân bằng nghiên cứu khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, khuyến khích kết hợp liên ngành, tập trung nhiều hơn cho phát triển công nghệ để tạo tác động nhanh, đồng thời vẫn duy trì nền tảng nghiên cứu cơ bản.

      Thứ chín, định hướng phát triển khoa học, công nghệ trong một hệ sinh thái hoàn chỉnh và cân bằng. Hệ sinh thái này bao gồm thể chế, hạ tầng kỹ thuật, nguồn nhân lực và các chủ thể như doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học, nhà khoa học, định chế tài chính, tổ chức trung gian, trung tâm đổi mới sáng tạo và quỹ đầu tư mạo hiểm. Trong đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm, ban hành cơ chế tài chính ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, đồng thời thu hút và đãi ngộ nhân tài, chuyên gia trong và ngoài nước. 

      Thứ mười, thực hiện chuyển đổi số toàn diện trong hoạt động khoa học công nghệ và quản lý khoa học công nghệ. Các tổ chức nghiên cứu và phát triển sẽ sử dụng nền tảng số quốc gia để quản lý. Luật chuyển từ mô hình tiền kiểm sang hậu kiểm, cắt giảm mạnh thủ tục hành chính và thay thế bằng quản lý số hóa. Qua đó, nâng cao hiệu quả điều hành, tính minh bạch và khả năng giám sát dài hạn.

Tuấn Hưng